حلال، نشان‌برین – قسمت چهل و هشتم

حلال و صنعت بیمه:


صنعت بیمه، صنعتی نوپا و جدید است که در زمینه‌های مختلف در طول چند دهه قبل رشد چشمگیری در جهان داشته است. برای نخستین بار بیمه از قرن پانزدهم میلادی در زمینه حمل و نقل دریایی کالا در کشورهای مدیترانه ای، مشخصا در ایتالیا، ظهور کرد. اکنون صنعت بیمه در سطح دنیا یکی از صنایع گسترده، پیچیده و حیاتی است. در قرن حاضر فعالیت های اقتصادی به نحوی شکل گرفته که تداوم آن بدون پشتوانه بیمه ای سخت تحت تاثیر قرار می گیرد. صنعت مذکور سالانه حجم ارزشی قابل توجهی را به خود اختصاص می دهد.

حجم مذکور در سال ۲۰۰۰ به ۲۴۴۴ میلیارد دلار رسید که در مقایسه با حجم سایر فعالیت های اقتصادی حجم بسیار قابل توجهی است. این صنعت در جهان از رشد مطلوبی برخوردار بوده به نحوی که طی سال های گذشته از رشد ۴ تا ۵ درصدی برخوردار شده است. قراردادهای بیمه‌های موجود فیمابین بیمه گر و بیمه گذار در انواع آن به نوعی از عقود بر می‌گردد که از سوی برخی مذاهب، حلال و از سوی بعضی دیگر غیرحلال شمرده شده است .

برخی کشورهای عربی از طریق آکادمی فقه اسلامی در جده، نوعی از قراردادها را جایگزین بیمه کرده‌اند که تکافل نام دارد و اکنون شرکت‌هائی به این نام در آن کشورها و کشورهائی مثل مالزی اجرا می‌شود. بررسی دقیق همه این نوع قراردادهای بیمه یا تکافل و تطبیق آن با مبانی فقهی همه مذاهب اسلامی، پروژه بزرگی است که موسسه حلال جهانی با همکاری همه دست اندرکاران پژوهش در صنعت بیمه اعم از دانشگاهیان و حوزویان آغاز کرده است و به زودی نتایج آن اعلام خواهد شد.

تکافل دارای چهار الگوی غیر انتفاعی، تعاونی، مضاربه و وکالت است. تشکیل صندوق های غیر رسمی تکافل، توسعه نهادهای متشکل از دهک های کم درآمد، آموزش دولت و دیگر حامیان مالی و تصدی بخش تکافل در تخصص فنی، حمایت مالی و الگوی مشارکتی از راهکارهای توسعه تکافل است. صندوق کشاورزی لبنان که در سال ۲۰۰۷ تأسیس شده در حوزه درمان فعالیت می کند و اعضاء آن را مسلمانان و غیر مسلمانان تشکیل می دهد و تا سال ۲۰۰۶ موفق به جذب بیست و سه هزار عضو شده است. حق بیمه پرداختی به ازاء هر نفر در این صندوق ده دلار در ماه است. نخستین شرکت تکافل در سال ۱۹۷۹ تأسیس شد و تا سال ۱۹۹۶ تعداد این شرکت ها به سی شرکت رسید. تا سال ۲۰۰۲ بیش از پنجاه شرکت تکافل و تکافل اتکایی در دنیا فعالیت خود را آغاز کردند. حق بیمه پرداختی تکافل تا سال ۲۰۱۵ بالغ بر هفت میلیارد دلار گفته شده است.. بنابراین از آنجا که بیمه به سبک وسیاق فعلی صنعتی نوین است و در صدر اسلام به این شکل وجود نداشته پیرامون حکم شرعی آن مباحث فراوانی در میان فقهای مذاهب اسلامی مطرح شده است. می توان اظهار داشت که اکثریت قریب به اتفاق علمای مذهب اهل البیت هر دو نوع بیمه را به لحاظ شرعی بلامانع می دانند اما بیشترین مخالفت با عقد بیمه از سوی علمای اهل تسنن مطرح شده است. در این رابطه بیمه اشیا تا حدودی مورد اغماض واقع شده ولی با بیمه عمر مخالفت به عمل آمده است . در پاسخ این سخن که بیمه از عقود مستحدثه و نوظهور است که در صدر اسلام وجود نداشته و جزو عقود معین اسلامی نیست پس انجام آن جایز نبوده و حرام شمرده شده و گفته اند برای صحت عقود لازم نیست که عقد حتما جزو عقود متعارف و مذکور در فقه باشد. اصل در معاملات صحت است. مطابق قاعده قرآنی «اوفو بالعهود» هر عهد و پیمانی که بین افراد بسته شود مادامی که دلیلی بر فساد آن وجود نداشته باشد علی الاصول صحیح است. لذا صحت ایجاب می کند که بیمه صحیح باشد. اما به هرحال آن چیزی که در کشورهای عربی و غیر آن به نام تکافل ایجاد شده نیز نوعی قرارداد است که منعی برای آن نیست و اگر در کشور ما در صنعت بیمه ایجاد شود فواید بسیاری برای کشور خواهد داشت و موسسه حلال جهانی در این زمینه اقداماتی انجام داده است.
دکتر عبدالحسین فخاری
دبیرکل موسسه حلال جهانی